چرا و چگونه محتوای متنی فارسی بنویسیم؟ قسمت اول

شاید عنوان این مقاله کمی عجیب باشد، چون فارسی‌ زبانان، طبیعتا برای مخاطب فارسی‌زبان باید فارسی بنویسند و پرداختن به این که چگونه باید محتوای متنی فارسی نوشت کاری بیهوده به نظر برسد! در ادامه این مقاله همراه واژه‌بان باشید تا این موضوع را بررسی کنیم.

زبان فارسی و توقف فرایند رشد خودکار آن

به صورت طبیعی گویندگان هر زبانی به همان زبان می‌نویسند، اما در جامعه ایرانی و بین گویندگان فارسی‌زبان این جریان طبیعی بسیار کمرنگ شده است، چرا که جامعه ایران طی سال‌های اخیر، با سرعتی شتاب‌زده و بی‌‌امان با جامعه جهانی، دانش و فناوری روز دنیا و پیرو آن با زبان‌های دیگر در هم آمیخته است.

این در هم آمیختگی فرایندی چنان افسارگسیخته داشته است که زبان فارسی، فرصتی برای همگام شدن با آن، پیدا نکرده است. به این معنی که فرایند خودکار زبان برای کشف یا ایجاد واژه‌ها و ساخت‌های معادل فارسی، متوقف شده است و جای آن را استفاده مستقیم و بدون تغییر از واژه‌ها و ساخت‌های زبان‌های دیگر، مانند زبان انگلیسی، فرانسه و عربی گرفته است.

در واقع به همان سرعت که فناوری‌ها، ابزارها، فرهنگ‌ها و دانش‌ها به ایران وارد می‌شوند، به همان سرعت هم استفاده از واژه‌ها و ساخت‌های زبانی کشور مبدأ وارد زبان فارسی می‌شود. شرایطی که گفته شد باعث شده است که زبان فارسی کنونی، شکلی به خود بگیرد که برای پیدا کردن یک واژه فارسی، میان متن‌ها، جمله‌ها و عبارت‌ها باید مدتی جستجو کرد. در نظر داشته باشید که این موضوع، با مساله تاثیرپذیری یک زبان از سایر زبان‌ها و تاثیرگذاشتن متقابل تفاوت دارد که در جای خود از آن خواهیم گفت.

فرهنگستان زبان و ادب فارسی

فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نهادی است که یکی از وظایف آن حفظ زبان فارسی از آسیب‌های زبانی ناشی از فرایند شتاب‌زده آشنایی با جامعه جهانی است.  واژه‌سازی و معادل‌گزاری‌های فرهنگستان زبان و ادب فارسی در دو دوره‌ پیشین خود بسیار موثر و کارساز بود و بسیاری از واژه‌های زیبای فارسی کنونی از واژه‌سازی‌های فرهنگستان در دوره اول و دوم آن است.

در حالی که این نهاد در دوره کنونی خود، نتوانسته است واژه‌هایی بسازد که همگام با روزمره و سبک زندگی کنونی فارسی‌زبانان باشد، به همین دلیل تنها درصد بسیار کمی از واژه‌های ساخته فرهنگستان در چند سال اخیر وارد زبان روزمره مردم شده است. این موضوع نشان‌گر این است که واژه‌های تازه ساخته شده، کارآیی ندارند و نمی‌توان امیدی به آن‌ها داشت.

فرایند تاثیرپذیری و تاثیرگذاری زبا‌ن‌ها بر یکدیگر

زبان‌ها، بدون در نظر گرفتن تاثیر مستقیم مرزهای جغرافیایی به میزان متفاوت و شکل‌‌های مختلف، بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند.

این تاثیر در همه زبان‌ها مشاهده می‌شود و در ریشه‌های مشترک تاریخی، همسایگی‌ها، فرهنگ‌های مشترک، فرهنگ‌های غالب و … دارد. زبان فارسی نیز از این تاثیر متقابل جدا نیست. در طول قرن‌ها سلطه اقوام بیگانه مختلف بر ایران، زبان‌های این اقوام نیز بر زبان فارسی تاثیر گذاشته‌اند و از این زبان تاثیر پذیرفته‌اند. تفاوت این فرایند درباره زبان فارسی فقط در میزان تاثیرپذیری این زبان است. واضح است که نمی‌توان جلوی این فرایند را به صورت قطعی گرفت اما می‌توان سرعت یا میزان آن را کاهش داد.

فرایند تاثیر متقابل در زبان، برای زبان تاثیرپذیر و تاثیر‌گذار مفید است، چرا که این تاثیر اگر به صورت متعادل و منطقی باشد می‌تواند چنین امتیازاتی برای زبان به همراه داشته باشد:

• گسترش دایره واژگانی، ایجاد مفاهیم تازه
• ایجاد واژ‌ه‌هایی که به لحاظ معنایی شبیه به هم هستند اما گسترده مفهومی بزرگ‌تری دارند.
• پدید آمدن ساخت‌هایی با بار معنایی جدیدی که پیش از آن در زبان سابقه نداشته است.
• افزایش گستره اندیشگانی گویندگان زبان
• استوار شدن بنیان‌ زبان، رشد و پویایی زبان
• همگامی و نزدیکی  آن با زبان روزمره مردم

چرا باید فارسی بنویسیم؟

همه ملت‌ها دارای یک یا چند زبان رسمی و اصلی یا غالب هستند. این زبان غالب یا رسمی، جزیی از مهم‌ترین اجزای تشکیل دهندهٔ ساختار هویتی یک ملت است. هویت یک ملت، مرز‌های سرزمینی، موقعیت جغرافیایی، تاریخ، فرهنگ، زبان و ادبیات، رژیم‌های حکومتی و نژاد‌های تشکیل‌دهندهٔ آن ملت است.

تمام ملت‌ها برای حفظ هر یک از این اجزای مهم تشکیل‌دهنده هویت‌شان تلاش می‌کنند تا جایی که اگر خطری هر یک از این اجزا را تهدید به نابودی شود، ممکن است برای حفظ آن جنگ‌ و درگیری رخ دهد. بنابراین حفظ زبان به عنوان یکی از برترین اجزای هویتی یک ملت به اندازه مرز‌های سرزمینی آن اهمیت دارد.

زبان فارسی، مرز‌های ایران است و شایسته است که فارسی‌زبانان ایرانی در پی حفظ و گسترش آن باشند.

محتوای متنی و تاثیر آن در حفظ زبان فارسی

دانش، آموزش و تحصیل، سرگرمی، داد و ستد اطلاعات و تبلیغات در سال‌های اخیر، از روی کاغذ‌ها به صفحه‌های خوش‌رنگ ابزارهای الکترونیکی و دنیای وب منتقل شده است. در گسترش محتوای متنی و استفاده همگانی از آن برای اهداف مختلف شکی نیست. این گسترش می‌تواند هم یک فرصت و هم یک تهدید برای زبان فارسی باشد؛ چرا که امروزه محتوای متنی یکی از مهمترین منابعی است که مخاطب فارسی‌زبان به آن مراجعه می‌کند و از آن استفاده می‌کند.

تغییرات زبانی از همین مجراها در جامعه گسترده می‌شود، بنابراین اگر تولید‌کنندگان محتوای متنی، بی‌توجه به فارسی‌نویسی و با استفاده افراطی از واژه‌ها و ساخت‌های بیگانه، متنی تولید کنند که فقط ۳۰ درصد آن فارسی است، آنگاه تعهد خود به زبان ملی‌شان را نادیده گرفته‌اند و آگاهانه یا ناآگاهانه برای تخریب آن گام برداشته‌اند؛ چرا که تنها چندبار استفاده از یک واژه غیر فارسی در یک یا چند متن برای رواج آن در جامعه خوانندگان و سپس جامعه غیر خوانندگان کافی است.

در حالی که می‌توان با کمی دقت و حوصله برای افزایش دایره واژگانی زبان فارسی یا جستجوی صحیح  یک محتوای متنی فارسی، روان و زیبا نوشت، بی‌آنکه به مفهوم یا ساختار متن خدشه‌ای وارد شود.

قسمت دوم این مقاله را می‌توانید در لینک زیر مشاهده کنید:

چرا و چگونه محتوای متنی فارسی بنویسیم؟ قسمت دوم

اگر می‌خواهید درباره محتوای متنی بیشتر بدانید، مطالعه مقاله زیر را به شما پیشنهاد می‌کنیم:

محتوای متنی چیست و چه انواعی دارد؟— قسمت اول